Zygmunt Gloger o Elblągu i Żuławach.

Zygmunt Gloger (Pruski,Prus,Ziemianin,Hreczkosiej i Sąsiad) herbu Prus II urodził się  3 XI 1845 roku w Tyborach-Kamiance. Zmarł w Warszawie 16 VIII 1910 r. Zygmunt Gloger. Był uznanym polskim krajoznawcą,folklorystą,archeologiem,historykiem i etnografem. Dlaczego o nim wspominam?Ponieważ w swym dziele z 1900 roku, pt. "Geografia historyczna ziem dawnej Polski”, pisze w rozdziale „Województwo malborskie” notkę o Elblągu i Żuławach: ”Geografia historyczna ziem..."Wydanie z 1900 r. „Elbląg, po staropolsku Olbiąg, po niemiecku Elbing, nad rzeczką tegoż imienia, do Friszhafu  wpadającą, miasto powiatowe w województwie Malborskim. Roku 1237 postawiony był tu  przez Krzyżaków, przy pomocy Konrada Mazowieckiego, zamek, koło którego kupcy z Lubeki  zabudowali miasto. Roku 1454 Elblążanie, nie mogąc znieść dłużej ucisku krzyżackiego,  zburzyli ten zamek, osadzony załogą niemiecką, i poddali się królowi Kazimierzowi IV.  Odtąd Elbląg długo był Polsce wierny i roku 1520 mężnie się oparł napaści Alberta,  margrabiego Brandeburskiego. Miasto należało do związku hanzeatyckiego i biło własną  monetę.”. „W widłach Wisły i Nogatu leżała, słynna z urodzajności, nizina, zwana Żuławami.  Źródłosłów tej nazwy pochodził zapewne z języka pierwotnych Prusów i tylko został  spolszczonym (po litewsku: sała – wyspa, żelu – zielenieje, żolé – trawa). Nazwa używa się  zwykle w liczbie mnogiej, ponieważ służy dwom wielkim i kilku pomniejszym wyspom  nizinnym. Odróżniano Żuławę gdańską, elbląską i dwie malborskie, ogółem  16 mil kwadratowych mające. Od Malborga ku Gdańskowi ciągną się niziny, Wisłą i Nogatem  oblane, a drugie ku Elblągowi, między korytem Nogatu a jeziorem Druznem zawarte.  Po osuszeniu kanałami i tamami Żuławy stały się jedną z najżyźniejszych w świecie okolic  już za czasów krzyżackich. Żuławy malborskie, do Malborskiej ekonomii królewskiej  przynależne, dzielą się na Wielką Żuławę, między Wisłą i Nogatem położoną, i Małą Żuławę,  inaczej Fiszawską, od Nagatu do jeziora Druzna ciągnącą się. Podług lustracyi z roku 1649  Wielka Żuława obejmowała 39 wsi na 1728 włókach osiadłych, a w roku 1783 liczono w niej  2130 łanów. Wsi te, chociaż przez Krzyżaków, kolonizowane były jednak przeważnie ludnością  polską i dlatego w znacznej części miały nazwiska polskie. Wieś Kościelec założona była  przez Kościeleckiego roku 1471 za przywilejem Kazimierza Jagiellończyka.  Mała Żuława Malborska miała w roku 1649 wsi 22 na 677 włókach ziemi,  a pod koniec XVIII wieku było w niej 966 łanów, zaś na nich, oprócz dawnych wsi,  przybyło jeszcze 16 wsi, tak zwanych holenderskich. Roczny dochód królewski,  z całej ekonomii malborskiej, to jest miasta, folwarków, czynszów i pastwisk Wielkiej  i Małej Żuławy, wniesiony do skarbu króla Jegomości roku 1649, po strąceniu kosztów  administracyi i potrzeb kościelnych, czynił złotych polskich ówczesnych 117.384, groszy 9  i szelągów 11. Była to zatem najwięcej dochodu przynosząca królewszczyzna ze wszystkich  w Rzeczypospolitej.”. W rozdziale „Warmia” natomiast informuje: „Do województwa Malborskiego należała Warmia, stanowiąca oddzielne księstwo  pod absolutną władzą księcia biskupa Warmińskiego. Nazwa Warmii nie pochodziła  od jakiegoś zaginionego miasta, jak mniemali niektórzy, ale od plemienia pruskiego  Warmów, którzy sam środek krainy pruskiej, na prawym brzegu rzeki Paseryi zamieszkiwali.  Krzyżacy, zaprowadzając mieczem chrześcijaństwo w wieku XIII, lud ten nieliczny bądź  wytępili, bądź dalej wyparli, tak, że dość żyzna ta kraina stanęła otworem dla kolonizacyi  i poczęła się napełniać wsiami, od strony południa mazurskiemi, zaś od północy, to jest  od Bałtyku niemieckiemi. (...)Miasta warmińskie, będąc pozakładane przez Krzyżaków  lub biskupów w ich dobie, rodem Niemców, nosiły nazwy niemieckie, a były następujące:  1) Heilsberg, w spolszczeniu Lechbarg lub Helcberg, z zamkiem nad rzeką Allą,  stołeczne Warmii. 2) Frauenburg ze wspaniałą katedrą, w której spoczywają zwłoki  wiekopomnego Mikołaja Kopernika. Wielki nasz astronom, jako tutejszy kanonik katedralny,  tu większą część życia swego mieszkał, tu miał swoje obserwatoryum na jednej z wież  katedry, tu robił genialne odkrycia, pisał swe dzieła i tu roku 1543 życie zakończył,  a dotąd szczyci się miasto jeszcze wodociągiem, przez Kopernika wystawionym.  3) Braunsberg (w spolszczeniu Brunsberga) nad rzeką Passargą; 4) Bisztynek (z niemieckiego  Bischofsstein lub Bistein); 5) Ressel, po polsku Resla, Ressela, małe miasteczko, blisko  którego jest, sławny na całą Warmię, kościół z cudownym obrazem Najświętszej Maryi Panny,  Świętą lipką zwany, roku 1618 przez Szymona Rudnickiego, biskupa warmińskiego,  wzniesiony: 6) Seeburg, po polsku Siborg; 7) Biskupiec, po niemiecku Bischofsburg;  8) Wartenberg; 9) Olsztynek, Holsztyn (u Niemców Allenstein); 10) Gutstadt; 11) Orneta  (po niemiecku Wormith lub Vormitha); 12) Mezlak, po niemiecku Mehlsack, i inne.”.    Zalew Wiślany [Frisches Haff-Zatoka Świeża] przed 1939 rokiem. Pisano:  9 VIII 2012 r. Autor tekstu: "Azja70". Zdjęcia z internetu. Fragmenty z "Geografia historyczna ziem dawnej Polski”-Zygmunta Glogera,Kraków 1903 r.